Buğday tarımının başlangıcı

Ekmeğin ve Makarnalık Buğdayın Tarihi ve Kökenleri

Buğday, bugün dünyada 25.000 farklı çeşidi olan bir tahıl ürünüdür. En az 12,000 yıl önce evcilleştirildi ve emmer olarak bilinen hala yaşayan bir ata bitkisinden türetildi.

Yabani emmer (çeşitli şekilde T. araraticum, T. turgidum ssp. Dicoccoides veya T. dicocoides olarak rapor edilmiştir), Poaceae familyasının ve Triticeae kabilesinin ağırlıklı olarak kendi kendine tozlaşan kışlık otudur. Modern İsrail, Ürdün, Suriye, Lübnan, Doğu Türkiye, Batı İran ve Kuzey Irak dahil olmak üzere Yakın Doğu Verimli Hilal'inde yayılmıştır. Uzun, sıcak, kuru veya az yağışlı yazların olduğu bölgeler en iyi yetişme alanlarıdır. Emmer, deniz seviyesinin 100 m altından 1700 m yukarısına kadar farklı habitatlarda yetişir ve yıllık 200–1.300 mm yağışlarda hayatta kalabilir.

Buğday Çeşitleri

25.000 farklı modern buğday çeşidinin çoğu, ortak buğday ve makarnalık buğday denilen iki geniş grubun çeşitleridir. Genel veya ekmeklik buğday Triticum aestivum, bugün dünyada tüketilen buğdayın yüzde 95'ini oluşturuyor; diğer yüzde beşi makarnalık veya sert buğdaydan oluşmaktadır. T. turgidum ssp. durum, makarna ve irmik ürünlerinde kullanılır.

Ekmek ve makarnalık buğdayın her ikisi de evcilleştirilmiş emmer buğdayının formudur. Spelt (T. spelta) ve Timopheev'in buğdayı (T. timopheevii), Neolitik dönem sonlarında yine emmer buğdayından üretildi. Ancak günümüzde pek fazla pazarı bulunmuyor. Einkorn (T. monococcum) adı verilen başka bir buğday türü de aynı anda evcilleştirildi, ancak bugün sınırlı bir dağılımı var.

Buğdayın Kökenleri

Modern buğdayın kökenlerine, genetik ve arkeolojik çalışmalara göre, bugün Türkiye'nin güneydoğusundaki Karacadağ dağı bölgesinde rastlanır. Emmer ve einkorn buğdayları, tarımın kökenlerinin klasik sekiz kurucusundan ikisidir.

Bilinen en eski emmer kullanımı, yaklaşık 23.000 yıl önce İsrail'deki Ohalo II arkeolojik bölgesinde yaşayan insanlar tarafından vahşi alanlardan toplanması ile oldu. İlk yetiştirilen emmer güney Levant'ta (Netiv Hagdud, Tell Aswad, Diğer Çömlekçilik Öncesi Neolitik A bölgeleri); einkorn ise kuzey Levant'ta bulunur (Abu Hureyra, Mureybet, Jerf el Ahmar, GöbekliTepe).

Evcilleştirme ne kadar sürdü?

Buğday ile ilgili süregelen argümanlardan biri, evcilleştirme sürecinin tamamlanması için geçen süredir. Bazı bilginler, birkaç yüzyıllık oldukça hızlı bir süreç olduğunu düşünüyor; diğerleri ise yetiştiriciliğin evcilleştirilmesine kadar olan sürecin 5.000 yıl kadar sürdüğünü savunuyor. Kanıtlar, yaklaşık 10.400 yıl önce, evcil buğdayın Levant bölgesinde yaygın olarak kullanıldığını gösteriyor. Ama ne zaman başladığı ise tartışmaya açık.

Hem evcil einkorn hem de emmer buğdayına ilişkin en eski kanıt, Suriye'deki Ebu Hureyra bölgesinde, Geç Epi-paleolitik döneme tarihlenen yaklaşık 13.000-12.000 yıl öncesine ait katmanlarında bulundu.

Dünyanın Her Tarafına Yayılması: Bouldnor Cliff (İngiltere)

Buğdayın bulunduğu yerin dışına dağılımı, "Neolitikleşme" olarak bilinen işlemin bir parçasıdır. Buğday ve diğer mahsullerin Asya’dan Avrupa’ya yayılması ile ilgili kültür, genellikle kısmen göçmen çiftçilerden ve yeni teknolojileri adapte eden yerel avcı-toplayıcılardan oluşan Lindearbandkeramik kültürüdür. LBK tipik olarak Avrupa'da MÖ 5400-4900 arasında tarihlenmektedir.

Bununla birlikte, anakara İngiltere'nin kuzey kıyılarındaki Bouldnor Cliff deki son DNA çalışmaları, evcil buğdaydan elde edilen antik DNA'yı tanımlamaktadır. Buğday tohumları, fragmanlar ve polenler Bouldnor Cliff'de bulunamadı, ancak tortulardaki DNA sekansları, LBK formlarından genetik olarak farklı olan Yakın Doğu buğdayı ile uyuşuyor. Bouldnor Cliff'teki diğer testler deniz seviyesinden 16 m daha düşük bir Mesolitik alanda yapıldı. Bulgular, yaklaşık 8.000 yıllıktı ve Avrupa LBK alanlarından birkaç yüzyıl öncesine aitti. Bilimadamları buğdayın İngiltere'ye tekneyle ulaştığını düşünüyor.

Diğer bilimadamları aDNA kimliğini sorgulayarak, o kadar yaşlı olamayacak kadar iyi bir durum olduğunu söylediler. Ancak İngiliz evrim genetikçisi Robin Allaby tarafından yapılan ve ilk olarak Watson (2018) 'de bildirilen ek deneyler, denizaltı çökeltilerinden gelen antik DNA'nın diğerlerinden daha az bozulmamış olduğunu göstermiştir.

Kaynak: thoughtco.com/wheat-domestication-the-history-170669